Author :
Abstract
İnsanoğlunun sahip olduğu animist ve dinamist dünya görüşü, onun çevresinde gördüğü nesneleri canlı olarak algılamasına ve bu çerçevede her şeyin bir ruhu olduğuna inanmasına neden olmuştur. Bu bağlamda ilkel insan, çevresinde gördüğü birtakım nesnelerin, sahip olduğu bazı özellikler nedeniyle, bir güç ve kudret taşıdığına inanmış ve onları, Tanrısal gücü taşıyan, insanoğlunun Tanrı ile irtibatını sağlayan kutsal varlıklar ya da nesneler olarak değerlendirmiştir. Kült olarak adlandırılan bu varlık ve nesneler içerisinde taş ve ağaçlar ise önemli bir yer tutmuştur. Taş ve ağacın bir kült olarak kabul edilip kutsal sayılmasında, sahip oldukları fiziksel özelliklerin etkili olduğu söylenebilir. Taşlar, en eski dönemlerden itibaren sertliği, sağlamlığı, dayanıklılığı, ebediliği gibi özellikleriyle insanoğlunun dikkatini çekmiş, dolayısıyla taşların gizli ve sihirli bir güce sahip olduğuna inanılmıştır. Bu hususiyetler, taşların pek çok kültür ve inanışta Tanrısal bir varlık olarak görülmesinde ve kutsanmasında etkili olmuştur. Ağacın maddi varlığı ve yapısıyla ilgili iyi bir gözlemci olan insanoğlu, onun yaşam serüveni ile kendisi arasında gördüğü benzerlik ağacın kutsal sayılmasında etkili olmuştur. İslamiyet öncesi Türk toplum yaşamının şekillenmesinde ve yönlendirilmesinde önemli bir yere ve işleve sahip olan kült inanışı, İslamiyet’ten sonra da mevcut dini yapıya uyum sağlayarak çeşitli biçimlerde yaşamaya devam etmiştir. Bu bağlamda Tanrısal gücü ve kudreti taşıyan bu unsurlar, sahip oldukları kutsallık nedeniyle hem İslamiyet’ten önce hem de İslamiyet’ten sonra halk hekimleri tarafından çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde bir şifa aracı olarak da kullanılmıştır. Halk hekimleri, Tanrı kutunu taşıyan bu varlık ve nesnelerden yararlanarak hastalıkları sağaltmaya çalışmışlardır. Bu çalışmada, Elazığ İline bağlı Baskil İlçesinde tespit edilen halk hekimliği tedavi uygulamalarında taş ve ağaç kültünün izleri üzerinde durulacaktır. Ayrıca taş ve ağacın hastalık ya da rahatsızlıkların tedavisinde ne şekilde kullanıldığı da sahadan elde edilen bulgular bağlamında değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
The animist and dynamist philosophy of life of human being caused to perceive that objects are around him/her are alive and to believe that all that everything has a spirit. In this regard, troglodyte beleived that some objects appeared around him has a power and might depending on their sertain properties, and evaluated them as divine power and holy existences or objects which supply a contact between human being and God. Trees and Stones had an important role in these existences or objects which were called as cult. In the acceptance of tree and stone as a cult and consideration them as holy, it can be said that their physical properties has a role. Stones took attentions of human beings since earliest era beacuse of their hardness, solidity, durability, eternity, hence it is believed that Stones has hidden and magic power.These features were effective in acceptanece of stone as divine existence and it its blessing. Human being who is an excellent observator for material existence and structıre of tree blessed the trees by comparing its life adventure and him/herself. The cult belief which has a important role and function in the occurence and orientation of Turkish society before islam has survived different aspects after Islam by adapting to existing Islamic structure. In this regard, the elements which has divine power and might were used by society doctors as healing tool for treatment of different diseases both before islam and after islam. The society doctors tried to terat the diseases by utilizing from these elements which have God cult.
In this study, we will focus on the tree and stone cults for treatment of society doctor appeared in Elazığ province bağlı Baskil town. Morever, use variety of tree and stone in the treatment of disease and discomfort will be evaluated in te context of discoveries whic were obtained from the field.
Keywords
- KK1: Turan BEYHAN, 1967 doğumlu, Lise Mezunu, Kayabeyli Köyü
- KK2: Hanım ERBEY, 1964 doğumlu, Okuma-yazması yok, Topaluşağı KöyüKK3: Ali ULUTAŞ, 1977 doğumlu, Ortaokul mezunu, Şeyh Hasan KöyüKK4: Hüseyin BAZNE, 1965 doğumlu, Lisans mezunu, Akuşağı Köyü
- KK5: Sebahat TURSUN, 1973 doğumlu, İlkokul mezunu, Doğancık Köyü
- KK6: Nadire ULUS, 1945 doğumlu, Okuma-yazması yok, Şefkat MahallesiKK7: Fethiye TAN, 1963 doğumlu, Okuma-yazması yok, Kuluşağı Köyü
- KK8: Gülseren GÜRSOY, 1981 doğumlu, İlkokul mezunu, Yalındam Köyü KK9: Habibe ÖZER, 1972 doğumlu, Ön Lisans mezunu, Hocalar Köyü
- KK10: Vahdettin GÜRSOY, 1959 doğumlu, İlkokul mezunu, Deliktaş Köyü
- KK11: Yusuf İzzettin SUBAY, 1955 doğumlu, İlkokul mezunu, Akdemir Köyü KK12: Zeki SUBAY, 1934 doğumlu, İlkokul mezunu, Akdemir Köyü
- KK13: Emine SUBAY, 1959 doğumlu, Okuma-yazması yok, Akdemir Köyü
- Alptekin, Mehmet (2019). “Mersin-Silifke Yörük Kültür Hayatında Kül”. Asia Minor Studies Journal, 7 (1), s. 34-45.
- Artun, Erman (2009). Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri. 4. Baskı. İstanbul: Kitabevi.
- Ayan, Ekrem (2002). “Türk Mitolojisinde Su Kültü ve Yada Taşı”. Türkler Ansiklopedisi. C. 3, s. 622-629.
- Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Beydili, Celal (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Yurt Yayınları.Boratav, P. Naili (2015). 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
- Çıblak, Nilgün (2005). “Çukurova’da Halk Hekimliği ve İlgili Uygulamalarda Eski Türk İnançlarının İzleri”. Türk Kültürü, XIII (507-508), s.199-214.
- Eliade, Mircea (2002). Babil Sinyası ve Kozmolojisi. Terc. M. Emin Özcan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Ercilasun, A. Bican-Akkoyunlu, Ziyat (2014). Divânu Lugâti’t Türk Giriş-Metin-Çeviri- Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Ergun, Pervin (2015). “ Türk Mitolojisinde Ağaç Kültü”. Türk Mitolojisine Giriş (ed. Fatma Ahsen Turan, Meral Ozan). Ankara: Gazi Kitabevi, s.109-132.
- Frazer, James G. (2004). Altın Dal Dinin ve Folklorün Kökleri I. Terc. Mehmet H. Doğan, İstanbul: Payel Yayınevi.
- Gökçe Şentürk, Mercan (2019). İslahiye’de (Gaziantep) Halk Hekimliği, GaziantepÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.Görkem, İsmail (2006). Elazığ Efsaneleri. Elazığ: Manas Yayıncılık.
- Işık, Ramazan (2004). “Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (2), s. 89-106.
- İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- Kalafat, Yaşar (1998). Kuzey Azerbaycan Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta Eski Türk Dini İzleri-Dini Folklorik Tabakalaşma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Kapağan, Enver (2019). Karabük’te Hıdırellez Bayramı ile İlgili İnanış ve Kutlamalar, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S.13, s. 34-43.
- Karakaş, Rezan (2015). “Türk Mitolojisinde Taş Kültü”. Türk Mitolojisine Giriş (Ed. Fatma Ahsen Turan, Meral Ozan). Ankara: Gazi Kitabevi, s.161-183.
- Ocak, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Ocak, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Ocak, Ahmet Yaşar (2002). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Oymak, İskender (2001). “Eski Türk İnanışlarından Ağaç Kültünün Malatya’daki İzleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 6, s. 55-74.
- Ögel, Bahaeddin (1989). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Öger, Adem (2013). Uygur Türklerinde Törenler ve Bayramlar. Ankara: Grafiker Yayınları.Öger, Adem (2016). Uygur Türklerinde Yağmur Yağdırma Törenleri ve Yada Taşı”, IV.Kazan Uluslararası Halk Kültürü Sempozyumu Bildiriler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halkbilimi Bölümü Yayınları, s. 40-51.
- Örnek, Sedat Veysi (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtılİnançların Ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara ÜniversitesiBasımevi.
- Örnek, Sedat Veysi (1971). Etnoloji Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- Örnek, Sedat Veyis (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınları.
- Özgen, Zübeyde Nur (2007). Adana (Merkez) Halk Hekimliği Araştırması. ÇukurovaSol, Selma (2007). “Edirne’de Halk Hekimliği”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (1), s. 175-191.
- Tanyu, Hikmet (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Ankara ÜniversitesiTanyu, Hikmet (1976). “Türklerde Ağaçla İlgili İnançlar”, Türk Folkloru AraştırmalarıYıllığı 1975, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları. s.129- 142.
- TDK Türkçe Sözlük (2015). 10. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tek, Recep (2018). Kayseri Yöresi Sağaltma Ocakları. Konya: Kömen Yayınevi. Uraz, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
