Author :
Abstract
Eğitim en genel manasıyla çeşitli bilgilerle donatarak, kişiye istenen davranışların kazandırılması sürecidir. İnsanlık tarihine bakıldığında eğitime önem veren toplumların yaşadıkları çağda öncü roller oynadıkları, ilmî hayatı ihmal edenlerin ise her alanda geri kaldıkları görülür. Her devletin sahip olduğu insan kaynağını verimli bir şekilde değerlendirmesinin yolu da yine eğitimden geçer. İster askerî amaçlar ister dinî, iktisadi ya da hukuki amaçlar için düşünülsün durum fark etmez. Eğitimli bireylere sahip olan toplumlar, yaşadıkları çağı aşan kurumlar vücuda getirmeye muktedir olur. Müslümanlar tarafından fethedildikten sonra Tolunoğulları Mısır’da müstakil bir devlet kurmaya muvaffak olan ilk hanedandır. Devletin banisi olan Tolunoğlu Ahmed’in, Abbâsi hilafetinin zafiyetinden istifade ederek Bağdat’a göndermesi gereken ülke gelirini Mısır halkı yararına tarımsal üretimi artırmaya, harap olmaya yüz tutmuş sulama kanallarını onarmaya harcadığı görülmektedir. Kısa sürede sonuç vermeye başlayan bu adımları yenileri takip etti. Tolunoğlu Ahmed el-Katâî adıyla şöhret bulan büyük bir kent inşa ederek burada akli ve nakli ilimlerde öne çıkan önemli şahsiyetleri himaye etti. Eldeki kayıtlar, öncesiyle mukayese edildiğinde Tolunoğulları Dönemi’nde Mısır’da iktisadi hayatın geliştiği, imar faaliyetlerinin arttığı, ilmî ve fikrî sahada kayda değer gelişmeler olduğunu bariz bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Tolunoğulları Dönemi’nde Mısır’da eğitim, bilim ve kültür hayatına etki eden amiller ve sonuçları ortaya konmaya gayret edilecektir.
Keywords
Abstract
Education, in the most general sense, is the process of bringing the desired behaviours in individuals providing them with knowledge. Throughout the human history, it is seen that societies which place importance on education play pioneer role and ones neglect it remain in the background. For every state, it is education that enables them to utilise their human resource in the most productive way. It does not matter whether it is for religious, economic or judicial purposes. Societies having educated individuals are capable of creating institutions which are in advance of their time. After it was conquered by Muslims, Tulunids were the first dynasty to succeed in establishing a state in Egypt. It is seen that Ahmed, father of the state of Tulunids, spent the income, which should have been sent to Baghdad by taking advantage of weakness of Abbasid caliphate, in favour of the Egyptian public for increasing agricultural production and fixing irrigation canals that began to be destroyed. New steps followed these successful ones. Tulunid Ahmed built a grand city which rose to prominence with the name el-Katai and he patronised notable persons in intellectual and religious disciplines. Available archives explicitly show that economic life developed, activities of public works increased and there were significant improvements in scientific and intellectual field in Tulunids Era when compared to past. In this paper, it is aimed to present the factors affecting education, science and culture in Tulunids Era in Egypt and the consequences of these developments.
Keywords
- Abousıf D. B (1999 İbn Tolun Camii, DİA, Cilt 20, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Abousıf D. B (1999 İbn Tolun Camii, DİA, Cilt 20, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Adıbelli R (2013) Doğu Hıristiyanlarının Bugünkü Durumuna Genel Bir Bakış, Milel ve Nihal, Cilt 10, Sayı 2, İstanbul. (pp: 133-172).
- Altundağ Ş (1979), Tolunlular, İA, Cilt 12/1, MEB Yayınları, İstanbul.
- Apak A (2011) Anahatlarıyla İslam Tarihi, Cilt 4, 6. Basım, Ensar Neşriyat, İstanbul.
- Arslantaş N (2007) Abbâsîler ve Fatımîler Dönemi’nde Yahudiler (132-656/750-1258), DoktoraTezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, İslam Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
- Aslanapa O (2011) Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
- Atıya A. S (2005), Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, Nurettin Hiçyılmaz (çev.), Doz Yayınları, İstanbul.Avcı C (2004) Mısır (Bizans Dönemi), DİA, Cilt 29, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Baybars el-Mansurî ed-Devâdar, Rükneddin (2016) et-Tuhfetü’l-Mülûkiyye fi’d-Devleti’t-Türkiyye, Hüseyin Polat (çev.), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.Bozkurt N (2003), Medrese, DİA, Cilt 28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. Bozkurt N (1995) Sanat ve Estetik Kurumları, Sarmal Yayınevi, İstanbul.
- Çam N (1996) Güneş Saati, DİA, Cilt 14, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Çeker O (1992), Bekkâr b. Kuteybe, DİA, Cilt 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.Çubukçu İ. A (1987) Türk-İslâm Kültürü Üzerine Araştırmalar ve Görüşler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
- Dönmez S (2005), Skolâstik Üzerine Kavramsal Bir Analiz, Çukurova Üniversitesi İlahiyatElçibey E(1997) Tolunoğulları Devleti (868-905), Fazil Gezenferoğlu (haz.),Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- el-Hamevî, Ebû Abdillah Şihabüddin Yakut b. Abdillah (1979/1399) , Mu’cemü’l Büldân, Darû İhyai’t Türasil-Arabî, Cilt 2, Beyrut.
- el-Kindî, Ebu Ömer Muhammed b. Yusuf b. Yakub (2003) Kitabü’l-Vulat ve Kitabü’l-Kudat, Muhammed Hasan İsmail, Ahmed Feridî Mezidî (thk.)Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
- el-Melikü’l Müeyyed İmadüddin İsmail b. Ali, Ebü’l-Fidâ (1997/1417), el-Muhtasar fi Ahbâri’l- Beşer, Mahmud Deyyub (thk.), Dârü’l Kütübü’l İlmiyye,Cilt 1 Beyrut.
- Emin M. M (1972), el-Evkaf ve’l Hayatü’l-İctimaiyye fi Mısr: 1250-1517/648-923, Dârü’n- Nehdati’l Arabiyye, Kahire.
- Erdem M (1998) Monofizit Kiliselerinde Din Anlayışı (Kıptî Kilisesi Örneği), Dinler Tarihi Araştırmaları II, Konya (pp.89-97).
- Eyice S (1991) Amr b. Âs Camii, DİA, Cilt 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. Gözübenli B(1993), Cîzî, DİA, Cilt 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Hamevî, Ebû Abdillah Şihabüddin Yakut b. Abdillah (1979/1399) Mu’cemü’l Büldân, Darû İhyai’t Türasil-Arabî, Beyrut.
- Hamidullah M (1980), İslam Müesseselerine Giriş, İhsan Süreyya Sırma (çev.), Beyan Yayınları, Erzurum.
- H.İbrahim Hasan (1998) Siyasi-Dinî-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, İsmail Yiğit ve diğerleri (terc.), Cilt 4, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
- Hitti P. K (1980), Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, Cilt 3, Salih Tuğ (çev.), Boğaziçi Yayınları,İbn Haldun (2014) Mukaddime, Süleyman Uludağ, (haz.), 1. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul.İbn Hallikan, Ebü’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr (Tarihsiz) Vefeyâtü’l- Ayan ve Ebnaü Enbai’z-Zamân, Darü’s-Sadr, Beyrut.
- İbn İyas, Ebü’l-Bereket Zeynüddin Muhammed b. Ahmed (1995), Nüzhetü’l-Ümem fi’l-Acâib ve’l-Hikem, Muhammed Zeynuhum Muhammed Azeb (thk.), Mektebetü Medbuli, Kahire.
- İbnü’l Esir (1991) el-Kâmil fi’t-Tarih- İslam Tarihi Tercümesi, Beşir Eryarsoy (terc.), Bahar Yayınları, Cilt 2, İstanbul.
- İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail (1995) el-Bidâye ve’n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi), Mehmet Keskin (çev.), (Çağrı Yayınları, İstanbul).
- Kopraman K. Y (1992) , Tolunoğulları, DGBİT, Çağ Yayınları, Cilt 6, İstanbul.
- Makdısî G (2012), Ortaçağda Yükseköğretim -İslam Dünyası ve Hıristiyan Batı, Ali Hakan Çavuşoğlu-Tuncay Başoğlu (ter.), Klasik yayınları, İstanbul.
- Meriç C (1986) Kültürden İrfana, İnsan yayınları, İstanbul.
- Ocak A. Y (1998) Osmanlı Devleti’nde Din ve Düşünce, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Cilt 1, Ekmeleddin İhsanoğlu (ed.), IRCICA, İstanbul.
- Ostrogorsky G (1995), Bizans Devleti Tarihi, Fikret Işıltan (çev.), Ankara.
- Özkuyumcu N (2002), Tolunoğulları, DİA, Cilt 41, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Rükneddin Baybars el-Mansurî ed-Devâdar (2016) et-Tuhfetü’l-Mülûkiyye fi’d-Devleti’t- Şemseddin Sami: Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2004, 834.
- Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr( 1997) Hüsnü’l-Muhadara fî Ahbâri Mısr ve’l-Kahire, y.y, Cilt 2, Beyrut.
- Taftazanî, Ebu’l Vefa (1966) Mısır’da Sufî Tarikatların Gelişimi ve Günümüzdeki Durumları, Mustafa Aşkar (çev.), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 35, Ankara.
- Turan O (2003), Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat,14. Basım, İstanbul Yıldız H. D (1989) Ahmed b. Tolun, DİA, Cilt 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
- Yiğit R (2018), Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde Mısır’da Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat,Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Nevşehir.
- Zeydan C (1966), İslam Medeniyeti Tarihi, Üçdal Neşriyat, Cilt 3, İstanbul.
