Author :
Abstract
Klasik İslam tarihi kaynakları, Sâsânîler dönemi İran tarihinin en önemli kaynaklarındandır. Bu kaynakların birçoğu İslam sonrası dönemde İran coğrafyası üzerinde yazılmışlardır. Dolayısıyla mevzu bahis kitaplar İran tarihine geniş bir şekilde yer vermişlerdir. Sâsânîler dönemi İran tarihi açısından bu kaynaklar genelde ikincil kaynakları teşkil etmektedir. Fakat bu kaynakları eski İran tarihi açısından önemli kılan en önemli etken Sâsânîler dönemine ait kaynak kitapları referans olarak kullanmalarıdır. Sâsânîler dönemine ait olan Pehlevîce eserler İslam sonrası dönemde Arapçaya çevrilmişlerdir. Çevirisi yapılan kitaplar içerisinde yer alan hudâynâme, kârnâme ve enzerznâme türündeki kitaplar Sâsânîler dönemi tarihi ve devlet yönetimiyle alakalı önemli bilgiler vermektedir. Bu kitaplar Sâmânîler döneminde yeni Farsçaya tercüme edilerek olduğu gibi korunmuş ve günümüze kadar ulaştırılmıştır. Ayrıca Sâsânî devleti İslam fetihleriyle ortadan kalktığı için, klasik İslam kaynakları çağdaşları olan batılı kaynakların aksine, Sâsânîlerin son dönemlerine ait önemli bilgiler verirler. Bu makalede; Sâsânîler dönemi İran tarihi üzerine yapılacak çalışmalarda bir kolaylık sağlaması açısından, bu devletin tarihiyle alakalı bilgiler veren klasik İslam tarihi kitaplarının tanıtımı yapılmıştır. Ayrıca bu kitapların Sâsânî tarihiyle alakalı ciltleri ve bu ciltlerin ilgili sayfaları belirtilmiştir.
Keywords
Abstract
Sources of classical Islamic history are among the most important sources of Iranian history in the Sassanids period. Many of these sources had been written on the geography of Iran in the post-Islamic period. Therefore the mentioned books broadly included the Iranian history. For the Iranian history of the Sassanids period, these sources are generally assumed as secondary ones. However the source books on Sassanids period, are to be used as references, is the most important factor that makes these sources significant for the ancient Iranian history. Works in Pehlevi language that belong to Sassanids period were translated into Arabic in the post-Islamic term. Among the translated books such as hudâynâme, kârnâme, enzerznâme provide important information about the history and the state administration of Sassanids period. These books, preserved as they were and were delivered to the present day by translating into new Persian languages during the Sâmânî term. Apart from that classical Islamic sources, unlike the contemporary of its western ones, give so significant information of the last period of the Sassanids as they were destroyed by Islamic conquests. In this article the introduction about the books of the classical Islamic history of the Sassanids Period was made in order to provide an ease for the studies on the history of Sassanids period of İran. Volumes of these books related to the history of Sassanids and relevant pages of these volumes are also stated.
Keywords
- BİRÛNÎ, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, Âsâru'l-Bâkiye (Mâziden Kalanlar), (Çev. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, 2011.
- EBÜ'L-FİDA' el-Melikü'l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâ'îl b. Alî b. Mahmûd, Kitâbul Muhtasar fi Ahbâru'l Beşer, (Nşr. Mahmûd Deyyûb), Daru'l-Kütüb el-İlmiye, Beyrut, 1997.
- HALİFE b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât (Halife b. Hayyât Tarihi), (Çev. Abdulhalik Bakır), Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2001.
- HUDÛDÜ'L-ÂLEM Mine'l-Meşrik ile'l-Magrib, (İng. Çev. V. Minorsky; Tür. Çev. Abdullah Duman, Murat Ağarı), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2008.
- , (Türkçe çevirisi: Ahmet Altungök, Abdulhalik Bakır), Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2008. İBNÜ'L-ESÎR, İzzeddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî, el-Kâmil fi't-Târîh, (Trc. M. Hüseyin Rûhânî), İntişârat-ı Esâtir, Tehrân, 1370(hş). İBNÜ'L-FAKÎH Ahmed b. Muhammed b. İshâk el-Hamedânî, Kitâbu'l-Muhtasaru'lBuldân, (Trc. H. Mes'ûd), İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i Îrân, Tehrân, 1349(hş). İBN HAVKAL, Ebî'l-Kâsım Muhammed, Kitabu'l-Sûretü'l-Arz, Daru'l-Mektebetü'lHayâtü't-Tabâ'atû ve'n-Neşr, Beyrut, 1992. İBN HURDÂZBİH, Ebû'l-Kasım Ubeydullâh b. Abdullâh, el-Mesâlik ve'l-Memâlik, (Trc. Sa'îd Hâkrend), Müessesey-i Mûtâla'ât ve İntişârât-ı Târîhî, Tehrân, 1371(hş). İBN RÜSTE, Ebû Alî Ahmed b. Ömer, Kitabu'l A'lâku'n-Nefîse, Tab' fî Medinet Lîden, be Matbu' Berîl, Sene 1891. İBNÜ'L-KESÎR, Ebû'l-Fida' İsmâ'îl İmâdeddîn b. 'Ömer, el-Bidâye ve'n Nihâye, (Thk. Abdullâh b. Abdullâh el-Muhsin el-Turkî), Merkezü'l-Behûs ve'd-Derâsâtü'l-Arabiye ve'lİslâmiye, Berâr-ı Hicr, Cize, 1420(hş). İBNÜ'L-VERDÎ, Zeynüddîn 'Ömer b. Muzaffer b. 'Ömer, Tarihu ibnü'l-Verdî, c. I, Daru'l-Kitâbu'l-İlmiyye, Beyrut, 1996. İSFEHÂNÎ, Hamza, Tarih-i Peyamberân ve Şâhân (Târîhu Sinî Mülûki'l-Arz ve'lEnbiyâ), (Trc. Ca'fer Şi'âr), İntişârât-ı Bünyâd Ferheng-i İran, Tehran, 1346(hş).
- TAUER, Felix ve AFŞÂR, İrec, "İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Farsça Tarih Yazmaları", Turco - Iranica: Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, (İlavelerle Türkçe tercüme: Osman G. Özgüdenli ve Abdulkadir Erdoğan), Kaknüs Yayınları, İstanbul, (2006): 407-447.
- FRYE, Richard N. (1984), The History of Ancient Iran, C. H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung, München.
- ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi (2006), Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
- ALTUNGÖK, Ahmet, “İslam Tarihi Klasik Kaynaklarında Mitolojik Dönem İran Hükümdarları”, Tarih Okulu Dergisi (Journal of History School), XXVIII, (2016): 657-696
- YILDIRIM, Nimet "İran Mitolojisi", Nüsha (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi), yıl II, sy. 7, güz, Ankara, (2002): 19-44.
- AĞARI, Murat, "Ya'kûbî", TDVİA, c. 43, İstanbul, (2013): 287-288.
- AĞIRAKÇA, Ahmet, "Müneccimbaşı, Ahmed Dede", TDVİA, c. 32, İstanbul, (2006): 4-6.
- ANSARI, Bazmee, A. S., "Cûzcânî, Minhâc-ı Sirâc", TDVİA, c. 8, İstanbul, (1993):
- AVCI, Casim, “Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin”, TDVİA, c. 29, İstanbul, (2004): 353-355.
- BAYRAKDAR, Mehmed, "ibn Miskeveyh", TDVİA, c. 20, İstanbul, (1999): 201-208.
- BİLGİN, Orhan, "Ebû'l-Müeyyed-i el-Belhî", TDVİA, c. 10, İstanbul, (1994): 337-338.
- BİLGİN, Orhan, "Esedî Tûsî", TDVİA, c. 11, İstanbul, (1995): 370-370.
- BİLGİN, Orhan, "Gerdîzî", TDVİA, c. 14, İstanbul, (1996): 29-30.
- BLOIS, François de, "Garşâsp-Nâma", EI, vol. X, fasc. 3, (2012): 318-319.
- FAYDA, Mustafa, “Halîfe b. Hayyât”, TDVİA, c. 15, İstanbul, (1997): 301-303.
- FAYDA, Mustafa, "İbn A'sem el-Kûfî", TDVİA, c. 19, İstanbul, (1999): 325-326.
- FAYDA, Mustafa, "Taberî, Muhammed b. Cerîr", TDVİA, c. 39, İstanbul, (2010): 319- 320.
- FIĞLALI, Ethem Ruhi, “el-Ahbârü’t-Tıvâl”, TDVİA, c. 1, İstanbul, (1988): 493-494.
- HANAWAY, William L. "Borzû-Nâma", EI, vol. IV, fasc. 4, (1989): 380-381;
- HANAWAY, William L. "Bahman-Nâma", EI, vol. III, fasc. 5, (1988): 499-500.
- KANAR, Mehmet "Şâhnâme", TDVİA, c. 38, İstanbul, (2010): 289-290.
- KARAİSMAİLOĞLU, Adnan, "Berzûnâme", TDVİA, c. 5, İstanbul, (1992): 526-526.
- KÜLTÜRAL, Zuhal, “Şâhnâme", TDVİA, c. 38, İstanbul, (2010): 290-292.
- MOTLAGH, Jalal Khaleghi, "Abû Alî Balkî", EI, vol. I, fasc. 3, (1983): 254-255.
- MOTLAGH, Jalal Khaleghi "Amirak Balami", EI, vol. I, fasc. 9, (1989): 971-972.
- ÖRS, Derya, "Kâşânî, Abdullah b. Ali", TDVİA, c. 25, İstanbul, (2002): 4-5.
- ÖZAYDIN, Abdulkerim, "Bundârî", TDVİA, c. 6, İstanbul, (1982): 489-490.
- ÖZAYDIN, Abdulkerim, "el-Muhtasar", TDVİA, c. 31, İstanbul, (2006): 70-71.
- SAYAR, Süleyman, "Makdisî, Mutahhar b. Tahir", TDVİA, c. 27, Ankara, (2003):
- TOKMAK, A. Naci, "Bahtiyârnâme", TDVİA, c. 4, İstanbul, (1991): 524-525.
- TOLMACHEVA, Marina, "Makdisî, Muhammed b. Ahmed", TDVİA, c. 27, Ankara, (2003): 431-432.
- YAZICI, Tahsin, "Bel'amî, Ebû Alî", TDVİA, c. 5, İstanbul, (1992): 390-390.
- YAZICI, Tahsin, "Dakîkî", TDVİA, c. 8, İstanbul, (1993): 423-424.
- YAZICI, Tahsin, "İbnü'l-Belhî", TDVİA, c. 20, İstanbul, (1999): 529-529.
- YILDIZ, Sara Nur "Şükrullah", TDVİA, c. 39, İstanbul, (2010): 257-258.
