Author :
Abstract
Nusaybin Ortaçağlarda el-Cezîre bölgesinin önemli şehirleri arasında yer almaktaydı. Şehri önemli kılan faktörlerden birisi coğrafik ve stratejik yapısıydı. Zira burası doğu-batı medeniyetlerinin kesiştiği bir noktada bulunuyordu. Bilindiği gibi Erken ortaçağlarda doğuda Sâsânî, batıda ise Bizans imparatorluğu siyasî arenada aktif faaliyet içindeydiler. Dolayısıyla Yakın Doğuda bu iki süper devlet arasında çok çetin hâkimiyet ve tahakküm rekabeti devam ediyordu. Bu esnada Nusaybin coğrafik yapısından dolayı bu acımasız rekabetin ağır faturasını ödemek zorunda kalarak sıklıkla iki devlet arasında el değiştiriyordu. Şehri önemli kılan ve cazibe haline getiren ikinci bir faktör de buranın ipek yolu üzerinde bulunması hasebiyle canlı bir ticaret merkezi olmasıydı. Doğudan ve batıdan gelen ticaret malları burada değiş tokuş işlemine tabi tutulur ve şehir yılın her mevsiminde çeşitli ülkelerden gelen tüccarla dolup taşardı. Nusaybin'i canlı bir şehir haline getiren üçüncü bir faktör de buranın Nesturi Hıristiyanların çoğunlukta olması hasebiyle önce Piskoposluk daha sonra da Başpiskoposluk ve Nesturi Metropolitliğinin merkezi durumuna gelmesidir. Bu dinsel özelliği sebebiyle de şehir, Sâsânîlerin ilgi ve alakasını, Bizans'ın ise nefret ve düşmanlığı kazanarak bu ikilem içinde bazen refah ve mutluluğu bazen de acı ve baskıları yaşamak zorunda kalmıştır. Bu çalışmada Ortaçağ Nusaybin'inin yukarıda belirtilen özellikleri hakkında bilgi verilecek ve anılan çağın ünlü coğrafyacılarının şehirle ilgili sunmuş oldukları bilgilerle de fiziki yapısı ile ilgili genel bir tablo çizilecektir.
Keywords
Abstract
Nusaybin is one of the most important cities in the region of Al Jazeera in the Middle Ages. Its importance came from its geographical and strategical structure. Because it is found in a point where the civilizations converge. As it is known, in the early middle ages the Sasanians in the east, Byzantine Empire in the West were actively engaged with themselves in the politica area. Therefore, a very arduous rivalry for hegemony and dominance continued between these two superpowers in the Near East. During this rivalry, Nusaybin, because of its geographical situation, was exposed to pay the heavy price for it by passing in other hands. The most second factor is that it is found on the Silk Road, so that it was a brisk trade center. The trading goods coming from the West and the East were exchanged here and that city was overflowing with traders coming from various countries in every season of the year. The third factor that makes it important is that it is a center of Nestorian Church, owing to many Nestorian Christians being here. For this religious feature, the city had atracted the Sasanians’ attention, wheras the Byzantine had born hostility against it. So it sometime had lived well, but sometime had to suffer from several pressures. In this study, it aims to i
Keywords
- ACAR, Abdurrahman, “Arap Coğrafyacılarına Göre Mardin (X-XIV Yüzyıllar)”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, s. 81-95.
- AKġĠT, O., Roma İmparatorluk Tarihi (MÖ 27, MS 395), Ġstanbul, 1985.
- AKYÜZ, G., “Süryanilerin Hıristiyan ve Müslüman Araplarla Olan ĠliĢkileri” I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 527-537.
- AZĠMLĠ, Mehmet, “Ġslam‟ın Ġlk fetih Yıllarında Nusaybin ve Klasik Ġslam Kaynaklarına Göre Nusaybin‟in Fethi”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. Ġbrahim ÖzcoĢar), Ġstanbul, 2007, s. 157-163. Guy Le Strange, s. 124-125.
- BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlâç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000.
- BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi Giyim -Kuşam ve Moda, Ankara, 2005, s. 279.
- BAKIR, Abdulhalik, “Klasik Ġslam Kaynaklarında Amid (Diyarbakır) Ġle Ġlgili Bazı Kayıtlar ve Bu Kayıtların Değerlendirilmesi”, T. C. Diyarbakır Valiliği I Uluslar Arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, 837-848.
- BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008.
- BAġTAV, ġerif, “Sabir Türkleri”, Belleten, c. V, Ankara 1986, s. 53-99.
- BÜCHNER, U. F., İslam Ansiklopedisi, “ġapur Maddesi”, Ġstanbul, 1979, c. IX, s. 335-343.
- CAHEN, Claude, Ġzzeddin b. ġeddad‟a Göre XIII. Asır Ortalarında Cezire, (Çev. NeĢet Çağatay), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IV., TTK Basımevi, Ankara, 1953.
- CZRGLEDY, Karoly, Bozkır Kavimlerinin Doğudan Batıya Göçleri, (Çev. Erdal Çoban), Ġstanbul, 1998.
- ÇEVĠK, Adnan., “Ġlk Çağlardan Orta Çağın Sonuna Kadar Midyat Ve Yöresi (Tur Abdin)‟in Tarihi Coğrafyası”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, Ġstanbul, 2006.
- ÇÖHCE, Salim, “Türk Hâkimiyetine GeçiĢ Döneminde Mardin ve Çevresi”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 3-17.
- EBU YUSUF, Ebu Yusuf, Kitab‟ul Harâc, (Çev.Ali Özek), Ġstanbul, 1973.
- El-KAZVĠNÎ, Asâru‟l-Bilâd ve Ahbâru‟l-İbâd, Beyrut, 1998.
- ERDMANN, Kurt, “Sâsânîler Devrinde Ġran Sanatı”, (Çev. S. Eyice), Belleten, XXXIV, Nisan 1970, s. 259-266.
- ER-REYYĠS, Muhammed Ziyaeddin, el-Harac fi‟d-Devleti‟l-İslâmiyye av et-Tarihu‟l- Mallî lli‟d-Devleti‟l-İslamiyye, Kahire, 1957.
- GĠBONS, Adward, Roma İmparatorluğu‟nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, (Çev. Asım Baltacıgil), Ġstanbul, 1987.
- GÜNEY, E., Antik Çağ Türkiye Tarihi Coğrafya Bölgeleri, Ġstanbul, 2000.
- HALĠFE B: HAYYÂT, Tarihu Halife b. Hayât, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ankara, 2008.
- ĠBN HAVKAL, Suret‟ul-Arz, Leiden, 1967.
- ĠBNU‟L-CEVZÎ, el-Muntazam, (nĢr Muhammed A. Ata-Mustafa A. Ata), c. I, Beyrut, 1412 /1992.
- KAÇAR, Turhan, “Mezopotamya‟da Roma-Sâsânî ÇatıĢmaları: Nusaybin‟in DoğuĢu”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 129
- KARAN, C., “Diyarbakır‟ın Ġsmi ve Fethi Üzerine Bazı Mülahazalar”, T. C. Diyarbakır Valiliği I Uluslar Arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 825-835.
- KELEġ, Ahmet, “Hadis Literatüründe Nusaybin”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. Ġbrahim ÖzcoĢar), Ġstanbul, 2007, s. 165-175.
- KUDAMA B: CA‟FER, el-Harac ve Sınâ‟atü‟l-Kitâbe, Bağdat, 1981.
- MALALAS, The Chconicle of John Malalas, (Trans. Elizabeth & Michael Jeffreys), Melborn 1986.
- MARTĠN, Chiristopher, “The Battle of Dara July AD 530”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 139-150.
- MES‟DĠ, Mürûc-ez Zeheb, (Çev. Ahsen Batur), Ġstanbul, 2004.
- OSTROGORSKY, G., Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret IĢıltan), TTK Ankara, 1991.
- ÖZTEKĠN, Mehmet, İbn Cübeyr Seyahatnamesi (Tercüme ve Tahlil), (BasılmamıĢ Yüksek Lisan Tezi), Elazığ, 2001.
- SIBT ĠBNU‟L-CEVZÎ, ġemsüddin Ebu‟l-Muzaffer Yusuf B. Kızoğlu (v. 654/1256) Mirat‟uz Zaman fi Tarihi„l-A‟yan, (NĢr. Ġhsan Abbas), Beyrut, 1405/1985.
- STRANGE, Guy Le, Büldânu‟l-Hilâfeti‟ş-Şarkıyye, (Çev. BeĢir Fransis-Gorgis Avvâd), Beyrut, 1985.
- ġEġEN, Ramazan, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, “el-Cezîre Maddesi”, Ġstanbul, 1993 c. VII, s. 509-511.
- ġEYHU‟R-REBVE, Nuhbetü‟d-Dehr fi Acâibi‟l-Berr ve‟l-Bahr, Beyrut, 1988.
- TEZ, Zeki, Bilim ve Teknikte Ortaçağ Müslümanları, Ankara, 2001.
- TEZCAN, M., “VII. Yüzyıl BaĢlarında Doğu Roma-Sâsânî ĠliĢkileri ve Mardin‟in Sâsânîlerce Zaptı”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, İstanbul, 2006, s. 153-168.
- THEOPHANES, Chronographia (284-813), (Çev. Cyril Mango) & R. Scott, Oxford, 1997.
- UÇAR, ġ., Anadolu‟da İslam Bizans Mücadelesi, Ġstanbul, 1990.
- YALÇIN, A. Bilban, “VI. Yüzyılda Roma Ġmparatorluğu‟nun Doğu Sınırları ve Amida (Diyarbakır kenti)”, T. C. Diyarbakır Valiliği I Uluslar Arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 225-235.
- ZEYDAN, Corci, İslam Medeniyetleri Tarihi, (Çev. Zeki Megamis), Ġstanbul, 1976.
- ZORLU, Cem, “Ġlk Ġslam Coğrafyacılarına Göre Diyarbakır”, T. C. Diyarbakır Valiliği I Uluslar Arası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 849-861.
