Author :
Abstract
Anadolu’yu yurt edinen konargöçerler, yerleşik Türk unsurla birlikte, Türkistan’dan Balkanlara kadar yayılan Oğuz-Türk gruplarının parçalarıdır. Anadolu’daki müstakil Türk beyliklerinin de asli unsurunu onlar oluşturmuşlardır. Türkmenler hakkında malumat veren Selçuklu, Memluk ve Osmanlı devri kayıtlarında onlar arasında kadim Oğuz boy adlarını koruyan birçok aşirete rastlanmaktadır. Bu kayıtlar, aşiret isimlerine istinâden Anadolu’daki Oğuz varlığının Üçok ve Bozok esasına göre tasnif edilmesi yönteminin benimsendiği araştırmaların da temel dayanağını oluşturmaktadır. Oysaki XVI. yüzyıla ait nüfus ve vergi kayıtlarının mukayeseli incelenmesi, Anadolu’daki Oğuz aşiretlerinin adlarından hareketle Üçoklu ve Bozoklu sınıflandırmasına tabi tutulamayacak derecede hemhâl olduklarını ispatlamaktadır. Esasen bu durum Türkmenlerin Anadolu’yu yurt tutmaya başladıklarında artık zayıflamış olan Üçoklu ve Bozoklu ayrımının onların Moğol baskısı ile Kuzey Suriye’de toplandıklarında birbirleri arasına karışmalarının sonucudur.
Keywords
Abstract
Nomadic Turkmen tribes who settled in Anatolia, along with other sedentary Turkish components, are the parts of Oghuz- Turk groups that spread from Turkistan to Balkans, and they formed the original elements of independent principalities in Anatolia. In the records of Seljuk, Mameluke and Ottoman period, which provided information as regards the Turkmen, many tribes that still maintained the names of old Oghuz clans can be found. These records, referring to the names of the tribes, have formed the basis of the research in which the method that the existence of Oghuz in Anatolia should be classified based on the categories of Üçok and Bozok was adopted. However, the comparative analysis of demographic and tax records of the 16th century proves that Oghuz tribes were so closely related to each other that they cannot be subject to any classification like Üçok or Bozok just by referring to their names. As a matter of fact, this situation is the result of the distinction between Üçok and Bozok, which indeed weakened when Turkmen settled in Anatolia, and interference of these tribes with each other when they gathered in Northern Syria because of Mongol oppression.
Keywords
- AGACANOV, Sergey Grigoreviç, Oğuzlar, Çev. Ekber N. Necef, Ahmet Annaberdiyev, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
- AYAN, Ergin, Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Oğuz İsyanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007. BAYAT, Fuzuli, Oğuz Destan Dünyası, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006.
- BELDİCEANU STEİNHERR, Irène, “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.-XVI. Yüzyıllar)”, (Çev. İzzet Çıvgın), Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Alevi- Bektaşi Kültür Enstitüsü Yayınları, (2010), Cilt 3, ss.130-187.
- BİLGİLİ, Ali Sinan, “Osmanlı Devlet Hukukunda Boybeyi”, Oğuzlar Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri,5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, ed. Tufan Gündüz, MikailCengiz, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2015, ss.89-110.
- CAHEN, Claude, “İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”, (Çev. Zeynep Kerman), Türkiyat Mecmuası, (1972), Sayı 17, ss.77-100.
- ÇAKAR, Enver, 17. Yüzyılda Haleb Eyaleti ve Türkmenleri, Fırat Ünv. Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2006.
- EBUL GAZİ BAHADIR HAN, Şecere-i Terâkime, haz. Zuhal Kargı Ölmez, Simurg Yayınları, Ankara 1996.
- EGAWA, Hikari- Şahin, İlhan, Bir Yörük Gurubu ve Hayat Tarzı Yağcı Bedir Yörükleri, Eren Yayıncılık, İstanbul 2007.
- el’AYNÎ, es-Seyf el-Mühenned fî Siret el Melik el-Müeyyed “Şeyh Mahmûdî”, Haz. Muhammed Mustafa Ziyâde, Kahire, 1966-67.
- EMECEN, Feridun M, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi Yayınları, 1.bs., İstanbul 2001.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican, “Oğuz Adının Etimolojisi”, Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5.Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, ed. Tufan Gündüz-MikailCengiz, Hacettepe Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2015, ss.15-20.EVLİYÂ ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Cilt III, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 1999.
- GÜLENSOY, Tuncer, Anadolu ve Rumeli’de Oğuz Boy ve Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme”,Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat AraştırmalarıSempozyumu Bildirileri, ed. Tufan Gündüz-Mikail Cengiz, Hacettepe Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2015, ss.613-616.
- GÜLTEN, Sadullah, XVI. Yüzyılda Bozok Türkmenleri, Ordu 2013.
- ——, Atayurttan Anayurda Yörükler, Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2016.GÜNDÜZ, Tufan, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri Bozulus Türkmenleri 1540–1640, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
- ——, “Konargöçer”, Türkiye Diyanet Vakfi İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, İstanbul 2002, s.161- ——, Oğuz Kağan Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
- ——, Bozkırın Efendileri, Türkmenler Üzerine Makaleler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2009.
- ——, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, . Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.HALAÇOĞLU, Yusuf, Anadolu’da Aşiretler Cemaatler, Oymaklar (1453–1650), Cilt I-VI, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
- İBNÜ’L ESÎR, El-Kâmil fi’t-Târîh, (Çev. Abdülkerim Özaydın), Cilt 11. Bahar Yayıncılık, İstanbul: 1985-1986.
- İNALCIK, Halil, Essays in Ottoman History, Eren Yayıncılık, İstanbul 1998.
- ——, “The Yürüks: Their Origins, Expansion and Economic Role”, Oriental Carpet and TextileStudies II: Carpets of the Mediterranean Countries, ed. Robert Pinner, Walter B. Denny, London 1986, ss.39-65.
- KÂŞGARLI MAHMUD, Dîvânu Lugâti't-Türk, (Haz. Ahmet B. Ercilasun, Ziyat Akkoyunlu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
- ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu'nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1987. ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
- SARI, Arif, XVI. Yüzyılda Dulkadirli Türkmenleri, , Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2015.
- SÜMER, Faruk, “Yörükler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt.43, İstanbul 2013, ss.570-573.
- ——, “Bozok Tarihine Dâir Araştırmalar I.”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümüne Armağan Kitabı, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1973, ss. 309-351.
- ——, Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1999.
- ——, Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, 2. Türk Tarih——, “VI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak'ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bir Bakış”, İÜ. İktisad Fakültesi Mecmuası, c.XI, S.1-4, (1952), ss.509-523.
- ŞAHİN, İlhan, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayıncılık, İstanbul 2006.
- ——, Yeni-İl Kazâsı ve Yeni-İl Türkmenleri (1548-1653), İstanbul Ünv. Edebiyat Fakültesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1980.
- ŞEŞEN, Ramazan, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
- TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, 17.bs, İstanbul ——, Selçuklular ve İslâmiyet, Turan Neşriyat, İstanbul 1971.
