I. Dünya Savaşı Öncesinde Kerkük ve Musul’dan Elazığ ve Çevresine Yapılan Türkmen Göçleri (Bir Alan Araştırması ve Sonuçları)
Author :
Abstract
I. Dünya Savaşı öncesinde Ormanlı Devletinden koparılan önemli Türkmen şehirleri olan Musul ve Kerkük’ten, ana kucağı olan Anadolu topraklarına çok sayıda göç gerçekleşmiştir. Yapılan göçlerin bir kısmı Elazığ ilinin bazı bölgelerini de kapsamaktadır. Elazığ ilinin Şehsuvar, Haroğlu, Çağlar, Sarıbuk ve Zerteriç köyleri bunlardan birkaç tanesidir. Bu köylerin sakinleri ile yapılan görüşmelerde onların I. Dünya Savaşı öncesinde yaşamış oldukları felaketler ve bu felaketlerin sonucunda gerçekleştirmiş oldukları göç serüveni köy sakinlerinin ağzından dinlenerek kayıt altına alınmıştır. Bu tanıklıkları anlatan kayıtlara ek olarak; onların sosyal yaşamlarını, kültürlerini anlatan bilgilere ve görsellere yer verilmiştir. Elazığ ili, I. Dünya Savaşı öncesinde Kerkük ve Musul şehirlerinden almış olduğu göçlerden dolayı, Türkmen kültürünü bünyesinde barındırmaktadır. Bu göçlerin akabinde, müziğinden folkloruna; sanatından köy isimlerine kadar birçok konuda Kerkük ve Musul şehirlerinin sosyal yaşantısına ait çok sayıda kültürel öğeyi özümseyen Elazığ bu yapısıyla “Anadolu’nun Kerkük’ü” tanımlamasını hak etmiş sayılmaktadır.
Keywords
Abstract
Many migrations were made to the mother’s bosom, the Anatolian territory, from the Turkmen cities of Mosul and Kirkuk, which have been disconnected from the Ottoman State before the World War I. Some of the migrations encompasses some regions of the province Elazig. Şehsuvar, Zerteriç, Çağlar, Sarıbuk and Haroğlu are some of these villages of the province Elazig. The interviews with the residents of these villages were recorded by having directly listened to the village residents about the disaster they have experienced before the World War I and about the migration journey they have made as the result of these disasters. In addition, the information telling about their social lives, their culture and the visual records were also included to these records about these testimonies. Elazig province hosts the Turkmen culture due to the immigrations it took from the cities of Kirkuk and Mosul before the First World War. Elazig, immediately after these migrations, has absorbed a numerous cultural elements in many areas belonging to the social life of Kirkuk and Mosul from music to folk, from art to the village names and thus it is deemed to have merited the definition of “Anatolian Kirkuk" with this own structure.
Keywords
- AKSIN, Ahmet, 19. Yüzyılda Harput, Ceren Ofset ve Matbaacılık, Elazığ, 1999.
- AKSIN, Ahmet, 19. Yüzyılda Harput, Ceren Ofset ve Matbaacılık, Elazığ, 1999.
- ALPTEKİN, Coşkun, “Artuklular”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, 1991, ss. 415-418.
- AVCI Vedat-YÜKSEL, Alaaddin, "Büyükçay Havzası'nın (Elazığ) Erosyon Risk HaritasınınHazırlanması", Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, c. 16, S. 2, Kastamonu, 2016, ss. 319-335.
- BEYDİLLİ, Kemal, “Tehcir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul, 2011,ss. 319-323.
- BOROVALI, Ali Fuat, “Büyük Güçler, Ermeni Meselesi ve 1890’lı Yıllar: Bir Uluslar arası İlişkilerPerspektifi”, Erciyes Üniversitesi – Nevşehir Üniversitesi II. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu (EUSAS-II), 22-24 Mayıs 2008, Baskı - Ocak, 2009, ss. 197-208.
- ÇAĞLAYAN Ayşe, " Baskil İlçesi’nin (Elazığ) Yerleşme Tarihi", Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, c. 2, S. 1; Elazığ, 2003, ss. 6-15.
- ÇELİK, Kürşat, "R.1284/M.1868-1869 Tarihli Muhasebe-i Evkâf-ı Hümayun Defteri’ne göre Mamuratülaziz Vakıfları", Vakıflar Dergisi, c. 40, Aralık, 2013, s. 146.
- DURALI, Şaban Teoman, "Toplum-Devlet Ülküsü Olarak Tarihte Türklüğün Oluşması", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 335-349.
- Elazığ Valiliği, Elazığ Kent Rehberi, Elazığ Valiliği Yayınları, Elazığ, 2014.
- GENCER, Ali İhsan, “Ayastefanos Anlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul, 1991, ss.GENCER, Ali İhsan, “Berlin Anlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, 1992, ss. 516, 517.GÜNER, Bülent, M. Dursun Çiftçi, "Çemişgezek Kasabasının Kuruluşu Gelişmesi ve Fonksiyonları", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 13, S. 1, Elazığ 2013, ss. 21-48.
- GÜZEL, Ferdi, "Şahsuvar (Elazığ) Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar", Türk Dili, C. CIII, S. 728, Ağustos 2012, ss.68-80
- HALAÇOĞLU, Ahmet, "Elazığ" TDV İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul, 1994, s. 551-552.HALAÇOĞLU, Yusuf, "Beydili", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul, 1992, ss. 56-57.
- İPEK, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
- KRAMERS, J. H., “Ayastefanos”, İslam Ansiklopedisi, C. II, (Çev. Milli Eğitim Bakanlığı ve İstanbul Üniversitesi), İstanbul, 1979, ss. 54-55.
- OĞUZ, Ahmet, “Meşrutiyet’in Ermeni Milliyetçiliğinin Doğmasına Etkisi ve Bu Dönemde Türk-Ermeni İlişkileri ve Bu İlişkilerin Basına Yansıması”, Erciyes Üniversitesi – Nevşehir Üniversites II.Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu (EUSAS-II), 22-24 Mayıs 2008, Baskı - Ocak, 2009, s. 165-178.
- ÖZKAN, Selim Hilmi, "Telafer'in Stratejik Önemi ve Türkmenler", Avrasya Etüdleri, c. 36, S. 2, Ankara, 2009, ss. 137-155.
- SAKKAR, Sami, "Musul", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul, 2006, s. 361-363.
- SEVİN, Veli, "Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1986", TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı EskiEserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü V. Araştırma Sonuçları Toplantısı (II), Ankara, 1987, ss. 1-44. SÜMER, Faruk, “Avşar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul, 1991, s. 160, 161
- SÜMER, Faruk, "Bayat", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, 1992, s. 218-219.
- SÜMER, Faruk, "Karakeçili", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul, 2001, s. 427, 428.
- TATAR, Özcan, "Elazığ Tapu Müdürlüğü'ndeki Tapu Kayıt Defterlerinin Harput Tarihi AçısındanÖnemi", FÜ Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ, 23-25 Mayıs 2013, ss. 557-596.
- TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1981, s. v.
- TOSUN, Ramazan, "Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, c. 14, Konya, 2004, ss. 143-163.
- TURAN, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefküresi Tarihi, İstanbul, 1999.
- TÜRKKAN, Reha Oğuz, "Türk Tarih Tezleri", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 409-423. ÜNAL, Mehmet Ali, “Harput”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul 1997, s. 232-235.
- VARLIK, Mustafa Çetin, “Germiyanoğulları”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul, 1996, s. 33-YALÇIN, Süleyman Kaan; ÇALIŞIR,"Remzi, Elazığ Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme", Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 1/3, 2012, ss.136-157.
- YİĞİT, Ali, "Irak'ta Türklerin Yaşadığı Bölgeler", Irak Coğrafyasında Türk Varlığı ve Kültürü Sempozyumu, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik, 2012, ss. 184-203.
- YURDAGÜR, Metin, "Harpûtî, Abdullatif", TDV İslam Ansiklopedisi, c. 16, İstanbul, 1997, ss. 235-YUVALI, Abdulkadir, “Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşunda Şark Meselesi Faktörü”, ErciyesÜniversitesi – Nevşehir Üniversites II. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu (EUSAS-II), 22-24 Mayıs 2008, Baskı - Ocak, 2009, s.99-111.
