Author :
Abstract
Hz. Peygamber’in (s.a.s) vefatı sonrasında ortaya çıkan imamet meselesi uzun yıllar İslam’ı meşgul ederek birtakım bölünmelere sebep olmuştur. İslam’ın erken döneminde yaşanan bu politik hadiseler birtakım dinî meselelerin tartışılmasına ve bunun neticesinde de bölünmelere fraction yol açmıştır. İşte bu mezheplerden biri olan Şiîlik dediğimiz olgu, süreç içerisinde politik meseleler dâhilinde gelişerek ve tegayyüre uğrayarak esas niteliğini yitirmiştir. İlk etapta Şiîlik, dinî ve fikrî ya da akaidî bir gelişme olarak ortaya çıkmaktan ziyade tamamen dönemin siyasi koşullarından etkilenip Ali taraftarlığı ile beraber onun imamlığı bağlamında düşünülmüştür. Bu minvalde ortaya koyacağımız nasslar, Şiîliğin erken döneminde kesinlikle dini fraksiyon olarak düşünülmediğini gösterir nitelikte olacaktır. İslam’ın ilk iç savaşı esasında Müslümanların nazarında “doğru yönetim” anlayışında meydana gelen aksaklıkların bir tür yansımasıydı. Emeviler dönemine gelindiğinde ise Şia anlayışı bambaşka bir noktaya doğru evrilmiştir. Nitekim Emevi halifeleri Şia tarafından “gasıp” olarak addedilmiştir. Ne var ki Abbasi ihtilali ile beraber Şiî umutları isyan esnasında manipule edilmiştir. Abbasiler iktidara geldiklerinde, VII. yy.’ın ortalarından beri süregelen bozuk düzeni yıkıp yerine ideal İslam düzenini ikame ettiklerini belirtmişlerdir. Bu bağlamda makalede Şiîliğin çıkış noktası, süreç içerisindeki dönüşümü irdelenip politik ahvâl üzerinde nasıl bir etki bıraktığı anlatılarak Şiî itikadının oluşumu ve gelişimi üzerinde tesiri olan etkenlerin neler olduğu üzerinde durulup dönemin genel konjonktürü yansıtılmaya çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
The issue of imam, which emerged after the death of the Prophet, has led to divisions by engaging in Islam for many years. These political asylum, who lived in the early days of Islam, led to the discussion of certain religious issues and, in consequence, fractionation of divisions. The fact that we call Shiism, one of these sects, has lost its essential character in the process by developing within the political issues and stopping by the tegayyüre. In the first place, Shiism has been largely influenced by the political conditions of the time rather than emerging as a religious, intellectual or other development, and conceived in the context of his immanence with the adherence of Ali. Nasslar, which we will reveal in this way, will show that it is not considered religious fractions in the early period of Shi'ism. It was a kind of reflection of the disruptions in the sense of "right management" in the eyes of Muslims on the basis of the first civil war of Islam. When the Umayyad period came, the Shia concept evolved into a different point. As a matter of fact, the Umayyad caliphs were regarded by the Shia as "gauze". However, with the Abbasi revolution, the Shi'i hopes were manipulated during the rebellion. When the Abbasids came to power, they stated that they had demolished the corrupt system which has been continuing since the middle of the seventh century and replaced the ideal Islamic order. In this context, the point of departure of the Shi'i, the transformation in the process and the effect on the political soul will be explained, and the factors affecting the formation and development of the Shi'i belief will be emphasized and the general conjuncture of the period will be tried to be reflected.
Keywords
- ABDULAZİZ, Muhammed, El-Alakatü’l-Beyne’l-Aleviyyûn ve’l-Abbasiyyûn. Müesseseti’r-Risâle, Beyrut 1993
- ABDULAZİZ, Muhammed, El-Alakatü’l-Beyne’l-Aleviyyûn ve’l-Abbasiyyûn. Müesseseti’r-Risâle, Beyrut 1993
- AL-QADI, Wadad, “The Term “Khalifa” in Early Exegetical Literature”, Die Welt des Islams New Series, Bd. 28, Nr. 1/4 (1988) 23-54
- ÂPAK, Âdem, Erken Dönem İslam Tarihinde Asabiyet. Ensar Yayınları, İstanbul 2016
- AZİMLİ, Mehmet. “Muhammed en-Nefsü’z-Zekiyye ve Kardeşi İbrahim’in İsyanı”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C.8, İstanbul 2014
- BAĞLIOĞLU, Ahmet, “Abbasi Devleti’nin Oluşum Sürecinde Şiî Hareketler”. Dinî Araştırmalar, İstanbul Eylül- Aralık 2000, 1-18
- BATES, Michael. “Khurusani Revolutionaries and al-Mahdi’s Title”. Edt. F. Daftary, J. W. Meri, Culture And Memory in Medieval Islam, The Institute of Ismaili Studies, Oxford 2003
- BATES, Michael “The Dirham of al-Basra Dated 40: A Fantasy of The Eight Century Anti-Umayyad Revolution?”, Studia Iranica, Paris 1982, 13-17
- BERKEY, Jonathan, The Formation of Islam, Cambridge University Press, New York 2003
- BERNHEIMER, Teresa, “The Revolt of Abdullah b. Muawiya AH 127-130”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol.69, No. 3 (2006) 53-68
- BLANKINSHİP, Khalid Yahya, “The Tribal Factor in The Abbasid Revolution: The Betrayal of The Imam Ibrahim b. Muhammed”, Journal of The American Oriental Society, Vol.108, No:4, 1988 44-72
- BROWN, Jonathan. “Şia’da Hadis”. çev. M. Macit Karagözoğlu, Edt. M. Macit Karagözoğlu, M. Enes Topgül. Şia’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler, Klasik Yayınları, İstanbul 2015
- BURGE, Stephan, “Al-Suyûtî on the Merits of Imam Ali”, The Institute of Ismaili Studies, London 2010, 11-13
- COOPERSON, Michael, Classical Arabic Biography The Heirs of The Prophets in The Age of al-Ma’mun, Cambridge University Press, Oxford 2004
- CRONE, Patricia, God’s Rule, Government and Islam, Colombia University Press, New York 2004 CRONE, Patricia, The Making of Islamic World, Cambridge University Press, Malta 1977
- CRONE, Patricia. The Nativist Prophest of Early Islamic Iran. Cambridge University Press, New York 2012
- DAFTARY, Farhad, “Diversity in Islam: Communities of Interpretation”, The Institute of Ismaili Studies, London 2000, 21-60
- DAFTARY, Farhad, “Sectarian and National Movements in Iran, Khurasan and Transoxania During Umayyad and Early Abbasid Times”, The Institute of Ismaili Studies, London 2000, 53-75
- DAFTARY, Farhad, “The Ismailis Da’wa Outside The Fatımid Dawla”, The Institute of Ismaili Studies, London 2006, 17-54
- DAFTARY, Farhad, Azim, Nanji, “The Ismailis and Their Role in The History of Medieval Syria and The Near East”, The Institute of Ismaili Studies, London 2008, 29-52
- 157 Ebû Davud Süleyman b. El-Eş’as es-Sicistanî, Kitabü’l-Edep, çev. Ahmet Necati Yeniel ve Hüseyin Kayapınar, Şamil Yayınları, İstanbul 2013, 215.
- DAFTARY, Farhad. The Ismailis Their History and Doctrines, Cambridge University Press, New York 2007
- DEMİRCAN Adnan, Hz. Ali’nin Hilafet Hakkı Meselesinde Gadir-i Hum Olayı, Beyan Yayınları, İstanbul 2014DEMİRCAN Adnan. İslam Tarihi’nin İlk Döneminde Arap Mevali İlişkisi. Beyan Yayıncılık, İstanbul 2015
- DOĞAN, Nagihan, “Erken Abbasi Hilafetinde Bir Veliahtlık Krizi: Şiî İmam Ali er-Rıza’nın Veliaht Tayin Edilişi ve Bağdat Muhalefeti”, Belleten, S.83, Ankara 2014, 53-67
- Dr. SALİM, Seyid Abdülaziz. Tarihu’d-Devleti’l-Arabiyye, Darü’n-Nehdâti’l-Arabiyye, Beyrut 1986
- ED-DEYLEMÎ, Muhammed b. Hasan. Beyanu Mezhebi’l-Batıniyye ve Butlanihi min Kitabi’l-Kavaid-i Akaid Âl-i Muhammed, Thk. Ştroman, Darü’l-Beybeliyyûn, Paris 2008
- Edt. ED-DURİ, Abdulaziz, Ahbarü’d-Devleti’l-Abbasiyye ve fihi Ahbarü’l-Abbas ve Veledihi, Et-Talia, Beyrut 1971 Edt. ETHEREDGE, Laura. Islamic History, Britannica Publishing, New York 2010
- Edt. FRYE. The Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, New York 1975
- Edt. ROBINSON, Chase. The Cambridge History of Islam. Vol.1, Cambridge University Press, New York 2010
- Edt. YOUNG, M.J.L., Lathan, J.D., and Serjeant, R.B., Religion, Learning And Science in The Abbasid Period, Cambridge University Press, New York 1990
- EL-BIZRI, Nader. “Plato, Platonism and Neo-Platonism”, Medieval Islamic Civilization, The Institute of Ismaili Studies, London 2008, 37-44
- EL-CÂBİRÎ, Muhammed Âbid. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu. Hasan Hacak, Ekrem Demirli, Kitabevi, İstanbul 2000
- EL-KÂTİB, Ahmed. Şia’da Siyasal Düşüncenin Gelişimi. çev. Mehmet Yolcu, Kitabiyat Yayınları, Ankara 2005 EL-KUMMÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. İbrahim. Tefsirü’l-Kummî, Darü’l-Hücce, Kum 2005
- EL-MECLİSÎ, Şeyh Muhammed Bakır. Bihâru’l-Envar Kitabu’l-İmamet. C.XI, Darü’l- Tarif’i Matbûat, Beyrut 2001EL-MÜSNED, Abdullah b. Ali, El-Aleviyyûn ve’l-Abbasiyyûn ve Da’vet-i Âl-i Beyt, Darü’l-Menar, Kahire 1991
- ES-SİCİSTANÎ, Ebû Davud Süleyman b. El-Eş’as. Kitabü’l-Edep. çev. Ahmet Necati Yeniel ve Hüseyin Kayapınar, Şamil Yayınları, İstanbul 2013
- ES-SUYÛTÎ, Celaleddin, Tefsirü’l-Celaleyn, Şifa Yayınevi, İstanbul 2015
- EŞ-ŞEHRİSTANÎ. Milel ve Nihal. çev. Mustafa Öz, Litera Yayıncılık, İstanbul 2011
- ET-TABERÎ, Muhammed b. Cerir, Tarihu’t-Taberî, Darü’l-Kütübü’l-Alemiyye, C.III, Beyrut 1988 Goldschmidt Jr, Arthur, A Concise History of The Middle East, Westview Press, Oxford 2002
- HATİPOĞLU, Mehmet Sait. Hilafetin Kureyşiliği, Otto Yayınları, İstanbul 2016
- HODGSON, Marshal, The Venture of Islam, Vol.1, The University of Chicago Press, London 1974 HOURANI, Albert. A History of the Arab Peoples. FF Publishing, London 2013
- HOYLAND, Robert, In God’s Path, Oxford University Press, New York 2015
- İBN AMR, Dırâr. Kitabü’t-Tahriş. çev. Mehmet Keskin, Litera Yayıncılık, İstanbul 2014
- İBN CEMÂA, Bedreddin. Adl’e Boyun Eğmek. çev. Özgür Kavak, Klasik Yayınları, İstanbul 2010 İBN HALDÛN, Abdurrahman, Tarih-i İbn Haldûn, Darû’l-Fikr, C.I, Beyrut 2001
- İBN KUTEYBE, Uyunü’l-Ahbâr, Darü’l-Kitabî’l-Arabî, Beyrut 2002
- İBN MİSKEVEYH, Ebî Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakûb, Tecâribü’l-Ümem ve Teakibü’l-Himem. Darü’l- Kütübü’l-İlmîyye, C.I, Beyrut 2003
- İBN TEYMİYE, el-Munteka Şiîlik ve Mahiyeti. çev. Komisyon, Umde Yayınları, İstanbul 2010 İBNÜ’L-ESİR, El-Kâmil Fi’t-Tarih, Daru’l-Beyrut, C.III, Beyrut 1965
- KEANEY, Heather. “Confronting the Caliph: Uthman b. Affân in There Abbasid Chronicles”, Studia Islamica, 106 (2011), 28-40
- KOÇYİĞİT, Talât, Hadis Tarihi, TDVY, Ankara 2014
- KOHLBERG, E., “Shi’i Hadith”, Edt. A.E.L. Beston, T.M Johnstone, Arabic Literature to The End of The Umayyad Period, Cambridge University Press, London 1983
- KOHLBERG, Etan. “The Term Rafida in İmami Shi’i Usage”. Journal of The American Oriental Society, Vol.99, No.4 (Oct-Dec., 1979) 101-117
- KUMMÎ/NEVBAHTİ, Kitabu’l-Makalât ve’l-Fırâk. çev. Hasan Onat, Sabri Hizmetli, Sönmez Kutlu, Ramazan Şimşek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004
- MADELUNG, Wilferd, “Aspects of Ismaili Theology: The Prophetic Chain and The God Beyond Being”, The Institute of Ismaili Studies, London 2009, 14-33.
- MADELUNG, Wilferd. The Succession to Muhammed A Study of the Early Caliphate, Cambrdige University Press, New York 1997
- MOMEN, Moojan. An Introduction To Shi’i Islam, Yale University Press, London 1985
- NEWMAN, Andrew, “Between Qumm and The West: The Occultation Acording to Al-Kulayni and al-Katib al- Numani”. Edt. Farhad Daftary, Culture and Memory, London 2003, 83-107
- ONAT, Hasan, “Ebu Hâşim-Abdullah b. Muhammed”, TDV, İslam Ansiklopedisi, C.10, Ankara 1993, 496-499 ÖZ, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze Şiilik ve Kolları, Ensar Yayınları, İstanbul 2011
- ÖZ, Şaban, “Şii ve Sünni Tarih Yorumu Açısından Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e Bey’ati Meselesi”, Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII, S.I, İstanbul 2007, 33-60
- SACHEDINA, Abdulaziz. “The Wali of God And The Wasi of The Prophet: Ali b. Abi Talib in Twelver Shi’ite Belief”. Edt. Ahmet Yaşar Ocak, Ali in Islamic Beliefs, TTK Yayınları, Ankara 2005, 14-26
- SHOMALI, Alireza. “Razi on Reason and Political Autherity: A Study in Medieval Persian Political Thought”, Iranian Studies, London 2014, 33-56
- STEIGERWOLD, Diana. “İsmaili Ta’wil”, Edt. Andrew Rippin, The Blackwell Companion to Quran, Blackwell Publishing, New York 2006
- STEIGERWORLD, Diana, “Twelver Shi’i Ta’wil”, Edt. Andrew Rippin, The Blackwell Companion to Quran, Blackwell Publishing, New York 2006
- TAKKÛŞ, Muhammed Süheyl, Tarihu’d-Devleti’l-Abbasiyye, Darü’n-Nefâis, Beyrut 1996 Tuayme, Sabir, el-Gulûv ve’l-Fıraku’l-Galiyye Beyne’l-İslamiyyîn fî Dâv-i Akideti’s-Selef, Mektebetü’l-Medbuli, Kahire 2009
- TUCKER, William, “Abd Allāh Ibn Mu'āwiya and the Janāḥiyya: Rebels and Ideologues of the Late Umayyad Period”, Studia Islamica, No.51 1980, 46-67
- UYAR, Mazlum, Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri, Kaktüs Yayıncılık, İstanbul 2004 VAEZI, Ahmad. Shia Political Thought, Islamic Centre of England, London 2004
- WALKER, Paul, “The Ismaili Vocabulary of Creation”, Studia Islamica, No.40, London 1974, 79-90 YASİN, Muhammed Naim, The Book of Eemaan, Al-Firdous Publishing, London 1980
- YÖRÜKAN, Yusuf Ziya, İslam Akaid Sisteminde Gelişmeler, Ötüken Yayıncılık, C.II, İstanbul 2006
- YÜCESOY, Hayrettin, Ortaçağ İslam’ında Mesihçi İnançlar ve İmparatorluk Siyaseti. çev. Ahmet Demirhan, Klasik Yayınları, İstanbul 2016
- ZAHİR, İhsan İlahi, Beyne’ş-Şia ve Ehl-i Sünnet, Cansatü’l-Ezher, Kahire 2007
- ZORLU, Cem, İslam Tarihinde İlk İktidar Mücadelesi, İz Yayıncılık, İstanbul 2014
